Na de genocide in Rwanda in 1994, waarbij op drie maanden 800.000 mensen omkwamen, ging een delegatie van vier NGO’s (waaronder Artsen zonder Grenzen en Amnesty International) bij de Rwandese overheid vragen hoe ze zich nuttig konden maken. Er bleek een grote nood aan het snel heropbouwen van het gerechtsapparaat, zodat er uitspraken gedaan konden worden en de wonden konden gaan helen, in plaats van een voedingsbodem te worden voor een nieuw conflict.
Daartoe werd een nieuwe NGO opgericht: RCN Justice & Démocratie,waarbij RCN staat voor Réseau Citoyens/Citizens Network. De NGO breidde haar actiedomein uit naar andere post-conflict- of post-dictatuur-regio’s en is/was actief in Haïti, Zuid-Soedan, Burundi, Congo, Tsjaad en Senegal. Het doel is telkens een goed draaiend rechtssysteem dat dicht bij de burger staat.
Het hoofdkantoor is gevestigd in Brussel, waar tien mensen tewerkgesteld zijn. Het merendeel van de honderd werknemers is actief in de projectlanden, en bestaat grotendeels uit lokale juridisch geschoolden, en ook antropologen en sociologen. Er wordt immers veel aan bemiddeling gedaan, en ook samengewerkt met lokale rechtssystemen. Soms is dat wat koorddansen: tegelijk samenwerken met de overheid en met het soms kritische middenveld.
Hier in Europa zijn er banden met andere initiatieven en instellingen die met deze materie bezig zijn, waaronder een aantal universiteiten. RCN verzorgt vorming op middelbare en hogescholen en ook voor ‘de diaspora’, waaronder uiteraard mensen die zelf uit conflictgebieden komen. Daarbij komen de symptomen aan bod van de mechanismen die tot een conflict kunnen leiden, in de hoop dan dat de studenten die leren herkennen en er anders mee kunnen omgaan. De hierbij gebruikte audio-getuigenissen komen ook uit landen waar RCN niet actief is, zoals Cambodja en Bosnië, om te illustreren dat dezelfde dynamiek overal ter wereld kan spelen.
RCN krijgt subsidies van de Europese Unie en van de Belgische, Nederlandse en Zweedes ontwikkelingssamenwerking.
Deze algemene inleiding kregen we in onze studio van Lies Dewallef, nog niet zo lang aan de slag bij RCN, met als opdracht educatie en communicatie in het Nederlandstalig landsgebied. Zij initieert hier momenteel ook nieuwe samenwerkingsverbanden met andere actoren die rond (de preventie van) geweld werken. Ook het ontwikkelen van een Nederlandstalige website staat op haar agenda.
Daarna belden we met Gaëlle Vandeputte, die RCN in Congo coördineert. In dit land is RCN sinds 2001 actief. Er wordt, zoals steeds, gewerkt via de ondersteuning van lokale actoren. Er zijn in Congo 45 RCN-werknemers,  actief in zeven provincies, waarvan er vijf over een eigen kantoor beschikken. Gaëlle gaf ons een overzicht van de vier momenteel lopende projecten:
Uhaki Safi (‘Goed Beleid’ in het Swahili) ondersteunt de versterking van justitie in Oost-Congo. Daar begeleidt RCN o.a. de gerechtelijke politie bij het controleren van de inhoud van de politiecellen, of de voorwaarden voor voorhechtenis wel gerespecteerd worden, of daar geen mensen zitten die daar eigenlijk helemaal niet behoren te zitten. Ze moedigen anderzijds de bevolking aan een beroep te doen op het gerechtelijk apparaat (inclusief de politie) wanneer dat nodig is. In dit gebied is er het probleem van de ex-rebellen die gewoon een politie-uniform aantrekken en zo gaan functioneren, dus evident is dit niet. Er is dan ook jaren in dit land geen politie-academie geweest: enkel de oudere generatie is degelijk opgeleid. De jongeren kregen sporadisch wel vorming van buitenlandse actoren, maar het is niet altijd duidelijk wie welke opleiding gekregen heeft.
Een ander project ondersteunt de lokale boerenbond bij de ontwikkeling van een duurzaam landbouwbeleid. Met een plattelandsbevolking van 80% is het duidelijk dat veel potentiële conflicten draaien rond de beschikbaarheid van grond. RCN biedt deze boerenbond vorming rond het grondrecht en de mogelijkheden van beleidsbeïnvloeding.
Een derde project zet in op een algemene verbetering van de rechtszekerheid voor de burger.
Het vierde project wil de berichtgeving over het rechtssysteem in de media opkrikken door journalisten in deze materie op te leiden en hen aan de juiste contacten te helpen. Een probleem is dat veel journalisten free lance zijn, en eigenlijk op bestelling schrijven. Een betere structurering van de journalistiek in het algemeen staat dus ook op de agenda. Hiertoe werkt RCN o.a. via de mensenrechten-NGO Journalistes en Danger.
Algemeen vertelde Gaëlle nog dat de decentralisatie in Congo moeizaam verloopt. Alhoewel sommige bevoegdheden officieel zijn doorgegeven aan het regionale niveau, is het centraal bureau in Kinshasa dus nog erg belangrijk om te checken of lokale acties wel effectief zullen zijn. Verder werden in 2006 de traditionele rechtbanken officieel opgeheven om vervangen te worden door vredegerechten, maar die zijn er nog steeds niet overal, dus blijven veel traditionele systemen voorlopig nog als enige verder functioneren. RCN begeleidde vorige jaar nog ergens een overgang van het oude naar het nieuwe systeem. Dat houdt dan in dat ze de traditionele rechters en de nieuwe gezagsdragers aan mekaar voorstellen en proberen die waardering voor mekaars inspanningen te doen opbrengen. Soms lukt dat, soms ook helaas niet.

Het begon in Polen, met een tip van ene Johanna, die dit type actie (een geconcentreerd ‘brieven-bombardement’) op reis in Afrika had gezien. Dat leek haar wel een formule voor het als ijverig brieven schrijvend bekend staande Amnesty International.  Een lokale Poolse Amnesty International-groep boekte er inderdaad veel succes mee. Het jaar daarop kwam er dus een nationaal-Poolse schrijfmarathon. Het jaar dààrop ging het idee internationaal. Vorig jaar bracht dat wereldwijd zo’n 2,3 miljoen brieven op, en vier vrijlatingen op de twaalf gevallen van mensenrechtenschendingen waar die brieven over gingen. Want het gaat bij Amnesty International al lang niet meer enkel om gewetensbezwaarden of politiek gevangenen, zoals u kunt lezen in het overzicht van de twaalf van dit jaar.
In elk land krijgt de schrijfmarathon op een eigen manier vorm. Hier in Vlaanderen is er een startmoment voorzien op zaterdag 6 december in de Karel De Grote-hogeschool bij de Groeenplaats in Antwerpen, waar u van 12u tot 24u terecht kunt om uw brief/ven te schrijven en te genieten van muziek, film en horeca. Daarnaast zijn er acties van lokale afdelingen, en u kunt vanaf 1 december ook online brieven versturen. Op 10 december, de einddatum, kan Amnesty International Vlaanderen dan natellen of hun doelstelling van 20.000 brieven gehaald is. Dit alles en meer (luister naar de audio!) hoorden we van hun beleidsverantwoordelijke, Danielle Hennaert.