Alhoewel er prachtige internationale verdragen bestaan die de mensenrechten en het milieu beschermen, zijn die niet altijd afdwingbaar. Zelfs als de mogelijkheid bestaat om klacht in te dienen, kan dat vaak wel tegen een binnenlandse actor, of tegen een buitenlandse persoon of staat, maar niet tegen een buitenlands bedrijf. Als zo’n bedrijf dus een negatieve impact heeft op het milieu, of de mensenrechten schendt, is het quasi onmogelijk daar iets tegen te ondernemen.
Al enkele decennia zijn heel wat organisaties actief rond deze problematiek. Ze oefenen druk uit op bedrijven om meer rekening te houden met sociale en ecologische factoren; op staten om de belangen van hun eigen burgers meer te laten doorwegen; op grote investeerders om ‘foute’ bedrijven links te laten liggen … Deze strategieën leverden wel wat, maar weinig resultaat op. De ontbrekende schakel leek bindende wetgeving waarmee internationale bedrijven in hun thuisland aansprakelijk gesteld kunnen worden voor sociale of ecologische misdrijven elders.
Om daar op Europees niveau werk van te maken, richtte een aantal organisaties tien jaar geleden de European Coalition for Corporate Justice op, die een aantal nationale platformen en losse actoren verenigt. De coalitie houdt uiteraard kantoor in Brussel, waar ze tracht op te wegen tegen de immense lobbykracht van het bedrijfsleven, die het Europees beleid grotendeels lijkt te bepalen.
Die verenigde aanpak werpt vruchten af. Recent kwam er een Europese richtlijn die bedrijven verplicht niet enkel transparant te rapporteren over hun financiële activiteiten, maar ook over hun impact op de samenleving: milieu, mensenrechten, illegale mijnbouw, corruptie … Ter herinnering: zo’n richtlijn dient in elke lidstaat in de wetgeving ingebouwd. Momenteel is daarover het nodige duw- en trekwerk aan de gang. Het middenveld, gesteund door ECCJ, ijvert ervoor om de wetgeving zo waterdicht mogelijk te maken. De bedrijfswereld wil net zo min mogelijk bemoeienis, en schermt met ‘CRS’, Corporate Social Responsibility, vrij te vertalen als “Wij zijn vanzelf wel sociaal”. Uit gevallen als het recente Volkswagen-schandaal blijkt nochtans duidelijk wat er gebeurt als men bedrijven zichzelf laat controleren.
Deze verplichte rapportering is stap 1. Stap 2 is om bedrijven te verplichten om eventuele mistoestanden ook recht te trekken. Stap 3 is een betere rechtstoegang voor de slachtoffers. De hoofdzetel beweert nu b.v. vaak niets af te weten van wat er in dochterondernemingen in verre landen mogelijk mis loopt. ECCJ: “Als de winst naar de hoofdzetel gaat, dan ook de verantwoordelijkheid”.
De coalitie volgt uiteraard ook processen die het Europees kader overstijgen. Zo is er bij de VN een bindend verdrag in wording over Business and Human Rights. De ECCJ heeft als taak om de Europese instellingen en lidstaten ertoe te bewegen zich daarvoor in te zetten, maar dat wil niet zo goed lukken: bij de besprekingen in juli voerden de vertegenwoordigers van het ‘sociale Europa’ een beschamende lege-stoelen-politiek.
En dan is er het TTIP, dat helemaal de andere kant op gaat: meer rechten voor bedrijven, meer verplichtingen tegenover bedrijven voor staten. Bijzonder verontrustend is de ontwikkeling sinds enkele decennia van internationale arbitrage-hoven in het kader van zo’n giga-handelsovereenkomsten. Daarbij kan een bedrijf een overheid vervolgen als haar beleid – ook al is dat democratisch gestemd – de winst van het bedrijf schaadt: betere milieu- of arbeidsnormen, het inperken van reclame voor schadelijke producten, nationalisaties … Hoogbetaalde bedrijfsadvocaten doen uitspraak, en er is geen beroep mogelijk. Voor de ECCJ hoort dit systeem in de vuilbak thuis, en dienen bedrijven met eventuele klachten net als gewone burgers naar de gewone rechtbank te gaan.
We spraken met coordinator Jérôme Chaplier en stuurgroeplid Paul de Clerk.