Een prijs voor integriteit en morele moed voor mensen werkzaam bij inlichtingendiensten, dat was het idee waar een paar ex-CIA-werknemers al een tijd mee speelden. Met het uitreiken van zo’n prijs wilden ze er jaarlijks de aandacht op vestigen dat wie de pijnlijke waarheid naar buiten brengt geen landsverrader is, maar juist een ware patriot, doordrongen van de echte grondbeginselen van de maatschappij. “Trouw aan de grondwet behoort voor te gaan op de één of andere bepaling tot geheimhouding in één of ander arbeidscontract.”
Een concrete aanleiding om met de prijs van start gegaan kwam er in 2002. Toen getuigde FBI-werkneemster Coleen Rowley over fouten die binnen de FBI gemaakt waren, fouten zonder dewelke 9/11 mogelijk voorkomen had kunnen worden. Later schreef ze nog een memorandum over de misinformatie ter rechtvaardiging van de Irak-oorlog.
De prijs werd vernoemd naar CIA-analyst Sam Adams. Bij het begin van de oorlog met Vietnam probeerde hij tevergeefs om, keurig via de daartoe voorziene kanalen, zijn inschatting van de Vietnamese troepensterkte in de officiële cijfers te krijgen. De legerleiding besliste namelijk om dat getal naar buiten toe schromelijk te onderschatten (3/5), om de steun voor de strijd niet in gevaar te brengen. Daardoor duurde die oorlog veel langer, met zo veel meer slachtoffers aan beide zijden. Adams‘ rapport kwam later trouwens alsnog aan het licht.
Na 9/11 kwam er een onderzoekscommissie die analyseerde hoe de veiligheidsdiensten gefaald hadden, en wat er nu moest gebeuren. Eer die commissie haar rapport af had, waren al allerlei beleidsmaatregelen ingevoerd die au fond niks met de oorzaken van 9/11 te maken hadden: een inperking van de burgerrechten, de explosief verhoogde activiteit van de NSA, het wereldwijd rechtenloos oppakken van ‘verdachten’, Guantanamo, oorlog in Afghanistan en Irak … dit alles onder het motto “The constitution is not a suicide pact” (= “We kunnen het ons in de strijd tegen Het Terrorisme niet veroorloven binnen de wettelijke lijntjes te blijven kleuren”). Onder de vele aanbevelingen in het rapport stond ook het opzetten van een Privacy and Civil Liberties Oversight Board, net om te voorkomen wat intussen dus al geschied was. Die raad kwam pas goed van de grond na de onthullingen van Snowden, en legde toen meteen zo’n tien noodzakelijke hervormingsvoorstellen op tafel. “Als mensen weten dat ze nooit ter verantwoording geroepen zullen worden, gaan ze makkelijk heel foute dingen doen.”
In de VSA bestaat wel een Whistleblower Protection Act, maar die is simpelweg niet van toepassing op ‘national security officials’. Die moeten foute zaken maar aan hun oversten melden. Tja.
In het lijstje prijswinnaars staan niet enkel klokkenluiders, zoals de alombekende Julian Assange, Edward Snowden en Chelsea Manning, maar ook andere lui uit veiligheidsdiensten die blijk gaven van grote moed en integriteit, zoals Thomas Fingar, die in 2007 met zijn hardnekkig correcte informatie over Iran voorkwam dat de VSA dit land gingen bombarderen.
Over een paar maanden zal William Binney de prijs van 2015 in ontvangst mogen nemen. Hij was één van de NSA-werknemers die fel protesteerden tegen de na 9/11 nieuw ingevoerde, au fond illegale werkwijze, waarbij zowat alle gegevens over zowat iedereen verzameld worden. Hij nam om die reden ook ontslag.
Een interessant zusterinitiatief is Veteran Intelligence Professionals for Sanity, specifiek opgericht om in te gaan tegen bewust foutief gepresenteerde informatie ter verantwoording van oorlogsvoering.
Eerst belden we met Ray McGovern, in 1963 tegelijk met Sam Adams begonnen bij de CIA, en oprichter van de prijsuitreikende Sam Adams Associates for Integrity in Intelligence. Het tweede gesprek voerden we met Coleen Rowley, die dus de eerste prijs ontving.
McGovern lunchte overigens een paar weken geleden nog met Snowden in Moskou, en hoorde daar van hem dat deze maand de documentaire Citizenfour uitkomt, met o.a. originele beelden van zijn ontsnapping uit Hong-Kong (intussen in New York in première gegaan – recensie).